สำหรับผู้หญิง หลายรายโชคดีที่อาการปวดนั้นหายได้เองแต่อีกหลายรายกลับไม่โชคดีอย่างนั้น เนื่องจากอาการปวดแต่ละครั้งช่างรุนแรงเสียจนไม่อาจใช้ชีวิตตามปกติได้

อาการปวดท้องระหว่างมีประจำเดือนดูจะเป็นเรื่องธรรมดา

สำหรับผู้หญิง หลายรายโชคดีที่อาการปวดนั้นหายได้เองแต่อีกหลายรายกลับไม่โชคดีอย่างนั้น เนื่องจากอาการปวดแต่ละครั้งช่างรุนแรงเสียจนไม่อาจใช้ชีวิตตามปกติได้ แม้จะมีประจำเดือนเข้าสู่วันที่ 4 หรือ 5 แล้วก็ตาม หากคุณมีอาการที่กล่าวมานี้ เป็นไปได้ว่าคุณอาจมีปัญหาเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ ซึ่งมีโอกาสนำไปสู่การมีบุตรยากหรือสูญเสียความสามารถในการตั้งครรภ์ไปอย่างถาวร

 

เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่คืออะไร

นพ. พูลศักดิ์ ไวความดี อธิบายถึงภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ว่า “ในภาวะปกติ ร่างกายจะสร้างเยื่อบุโพรงมดลูกขึ้นภายในผนังโพรงมดลูก ซึ่งจะมีการพอกตัวหนาขึ้นและสลายตัวหลุดออกมาเป็นเลือดประจำเดือนทุก ๆ รอบเดือน ภาวะเยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่หมายความถึงการที่มีเซลล์ซึ่งคล้ายกับเยื่อบุโพรงมดลูกเกิดขึ้นที่อื่นนอกเหนือจากโพรงมดลูก อาทิ บริเวณท่อนำไข่ รังไข่ หรือบางกรณีพบที่เยื่อบุช่องท้อง ลำไส้ และท่อไต หรือแผลผ่าตัดในช่องท้อง”
 

แม้เยื่อบุโพรงมดลูกจะเกิดขึ้นอย่างผิดที่ผิดทาง แต่ยังคงทำหน้าที่เช่นเดียวกับเยื่อบุที่อยู่ในโพรงมดลูกทุกประการ กล่าวคือ มีการลอกหลุดเมื่อถึงเวลาที่ครบรอบเดือนเช่นเดียวกับประจำเดือน “เยื่อบุโพรงมดลูกซึ่งเจริญขึ้นอย่างผิดปกติในบริเวณอื่น เมื่อมีการลอกหลุดแต่ไม่มีทางระบายออก จึงตกค้างอยู่ เป็นที่มาของอาการผิดปกติต่าง ๆ เช่นปวดรอบเดือนมากผิดปกติ เป็นพังผืดในมดลูก มีถุงน้ำในรังไข่ขึ้นมาหรือที่เรียกกันว่าช็อกโกแล็ตซีสต์”  นพ. พูลศักดิ์ กล่าวเสริม

สำหรับสาเหตุที่ทำให้เยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่นั้นยังไม่ทราบแน่ชัด แต่น่าเชื่อว่าฮอร์โมนเอสโตรเจน หรือฮอร์โมนเพศหญิงอาจมีบทบาทบางอย่าง เนื่องจากผู้ป่วยส่วนมากอยู่ในช่วงวัยรุ่นไปจนถึงวัยก่อนหมดประจำเดือน รวมทั้งความจริงที่ว่าผู้ป่วยอาการดีขึ้นภายหลังการคลอดบุตรหรือ เมื่อถึงวัยหมดประจำเดือน

จำนวนผู้ป่วยด้วยโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่นั้นยังไม่ทราบแน่นอน บ่อยครั้งที่ผู้ป่วยไม่มีอาการ หรือมีอาการแต่เพียงเล็กน้อยในจำนวนผู้ป่วยที่ได้รับการวินิจฉัยประมาณร้อยละ 30 ถึง 40 ลงเอยด้วยภาวะมีบุตรยาก และบางรายสูญเสียความสามารถในการตั้งครรภ์อย่างถาวร

 

อาการ การวินิจฉัย และการรักษา

อาการของโรคเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่นั้นแตกต่างกันไปในแต่ละบุคคล บางรายไม่มีอาการ บางรายมีอาการน้อย ปานกลางไปจนถึงมีอาการรุนแรงมาก “ในรายที่มีอาการ เมื่อเวลาผ่านไป อาการมักจะรุนแรงขึ้นทุกที ผู้ป่วยหลายรายไม่เป็นอันทำอะไร เมื่อมีประจำเดือนก็ปวดจนแทบลุกไม่ไหว เมื่อมาหาหมอจึงได้รู้ว่าตนเองเป็นโรคนี้ ส่วนในรายที่ไม่มีอาการ มักจะพบโดยบังเอิญเมื่อมารับการตรวจ หรือมารับการผ่าตัดอื่น ๆ อาทิ ตรวจร่างกายหาสาเหตุของการมีบุตรยากเป็นต้น” นพ. พูลศักดิ์ กล่าว
 

อาการที่พบได้บ่อยเมื่อเกิดภาวะเยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่ มีดังต่อไปนี้
 

• ปวดเมื่อมีประจำเดือน คือ มีอาการปวดบริเวณท้องน้อยอย่างรุนแรง ในช่วงวันแรก ๆ ของการมีประจำเดือน หรือตลอดช่วงเวลาที่มีประจำเดือน บางครั้งมีอาการปวดมากเหมือนไม่สบาย มีไข้ เต้านมคัด ตึง และปวดบริเวณบั้นเอว
• ปวดท้องน้อย หรือบริเวณอื่น ๆ ที่มีเซลล์เยื่อบุโพรงมดลูกไปเจริญอยู่ นอกเหนือจากช่วงมีประจำเดือน กรณีนี้ ผู้ป่วยอาจรู้สึกปวดลึก ๆ บริเวณดังกล่าว หรือปวดแปลบขณะมีเพศสัมพันธ์ ปวดขณะถ่าย อุจจาระ หรือปัสสาวะ
• ประจำเดือนมามาก ผู้ป่วยบางรายมีเลือดออกมากผิดปกติในระหว่าง มีประจำเดือน กล่าวคือ มีปริมาณมาก หรือมีประจำเดือนนานเกินกว่า    7 วัน
• มีบุตรยาก ผู้ป่วยส่วนมากพบว่าตัวเองเป็นโรคเยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่ เมื่อมาปรึกษาแพทย์เรื่องภาวะมีบุตรยาก 

“อาการที่เกิดขึ้นอาจมีเพียงอย่างใดอย่างหนึ่งหรือหลายอย่างร่วมกันก็เป็นได้ ยกตัวอย่างเช่น อาการปวด ผู้ป่วยแต่ละรายมีอาการปวดต่าง ๆ กันไป และในผู้ป่วยคนเดียวกัน อาการปวดในแต่ละช่วงเวลาความรุนแรงก็ยังแตกต่างกันได้อีก” นพ. พูลศักดิ์ กล่าว

นอกจากนี้ นพ. พูลศักดิ์ ยังกล่าวอีกว่า ความรุนแรงของอาการไม่มีความสัมพันธ์กับความรุนแรงของโรค เมื่อมีอาการ และน่าสงสัยว่าอาจมีปัญหาเรื่องเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่ แพทย์จะทำการวินิจฉัยโดยการตรวจภายใน ตรวจอัลตร้าซาวด์ หรือส่องกล้องตรวจภายในเพื่อการวินิจฉัยที่ชัดเจน

สำหรับการรักษา แพทย์ต้องพิจารณาหลายปัจจัยซึ่งขึ้นอยู่กับตัวผู้ป่วยเองเป็นสำคัญ “ถ้าผู้ป่วยเพียงแค่ต้องการหายปวด แพทย์ก็อาจให้ยาบรรเทาปวดซึ่งมีฤทธิ์บรรเทาการอักเสบ หรือให้ยาคุมกำเนิดหรือยาฮอร์โมนซึ่งช่วยลดการก่อตัวของเยื่อบุโพรงมดลูกลงได้ แต่ถ้าผู้ป่วยต้องการหายปวด และต้องการมีบุตรด้วย แพทย์จะพิจารณาให้การรักษาด้วยการผ่าตัดเพื่อกำจัดเซลล์เนื้อเยื่อที่ก่อตัวอย่างผิดปกติและเลาะพังผืดที่ผิดปกติออกไป แต่ผู้ป่วยก็มีโอกาสกลับมาเป็นซ้ำได้อีก”

ในรายที่อาการรุนแรง อาทิ เลือดออกไม่หยุด และไม่ตอบสนองต่อการรักษาแบบอื่น ทางเลือกสุดท้ายในการรักษาคือ การผ่าตัดมดลูกและรังไข่ออกทั้งสองข้างเพื่อป้องกันการสร้างฮอร์โมนซึ่งอาจส่งผลให้กลับมาเป็นซ้ำอีก กรณีนี้แพทย์จะเก็บไว้เป็นทางเลือกสุดท้าย เนื่องจากผู้ป่วยจะไม่สามารถตั้งครรภ์ได้อีกต่อไป

 

• “ภาวะเยื่อบุโพรงมดลูกเจริญผิดที่นี้ เป็นอุปสรรคสำคัญในการดำเนินชีวิตในระหว่างวันโดยเฉพาะอย่างยิ่งสำหรับผู้มีอาการ การไปพบแพทย์โดยไม่รอช้าช่วยคุณบรรเทาอาการลงไปได้มาก เพราะปัจจุบันมีทางเลือกในการรักษาที่หลากหลาย
  
  การรีรอไม่ไปพบแพทย์มีแต่จะทำให้อาการแย่ลง เนื่องจากยังไม่มีการค้นพบสาเหตุที่แน่นอน จึงยังไม่มีคำแนะนำในการป้องกันหรือลดความเสี่ยง เท่าที่แนะนำกันตอนนี้ คือ หากคุณยังไม่มีบุตรและวางแผนว่าจะมี ก็ควรรีบมี เพราะการมีบุตร และให้นมบุตรช่วยให้ภาวะเยื่อบุมดลูกเจริญผิดที่ดีขึ้นได้ บางรายที่เคยมีอาการรุนแรงก็กลับหายไปได้เอง” นพ. พูลศักดิ์ กล่าวสรุป