หลอดเลือดอัณฑะขอด (Varicocele) หมายถึง กลุ่มหลอดเลือดดำของอัณฑะเกิดการพองตัวหรือขอด ทำให้สังเกตเห็นว่าถุงอัณฑะข้างหนึ่งโต หรือมีอาการปวดหน่วงๆ ที่อัณฑะข้างใดข้างหนึ่งเป็นครั้งคราว มักเป็นที่อัณฑะข้างซ้าย เป็นภาวะที่ไม่มีอันตรายร้ายแรง แต่อาจทำให้มีบุตรยากได้
 
สาเหตุของหลอดเลือดอัณฑะขอด
หลอดเลือดอัณฑะขอดเป็นผลมาจากลิ้นปิดเปิดในหลอดเลือดดำบกพร่องหรือเสื่อมสมรรถภาพ ทำให้เลือดไหลย้อนกลับ (จากบนลงล่าง แทนจากล่างขึ้นบน) แบบเดียวกับหลอดเลือดขอดที่ขา (varicose vein) และหลอดเลือดขอดที่ทวาร (ริดสีดวงทวาร) ส่วนมากเกิดขึ้นโดยไม่ทราบสาเหตุ
 
การวินิจฉัย

• ผู้ป่วยคลำได้ก้อนเองโดยมีลักษณะคล้ายตัวหนอนอยู่ตอนบนของถุงอัณฑะ หรือมีอาการปวดบวมบริเวณถุงอัณฑะ ปวดถ่วงๆ เวลายืน หรือเบ่งท้อง
• แพทย์ตรวจพบเมื่อมาปรึกษาแพทย์เรื่องการมีบุตรยาก หรือพบจากการตรวจสุขภาพทั่วไป

• จากการคลำ/ถ่ายภาพถุงอัณฑะด้วยคลื่นเสียงความถี่สูง (อัลตราซาวนด์) จะเห็นหลอดเลือดดำกระจุกตัวมากขึ้นในถุงอัณฑะ มีเส้นผ่านศูนย์กลางมากกว่า 2 มิลลิเมตร
• พบเส้นเลือดขอดในถุงอัณฑะและมีภาวะผิดปกติของน้ำอสุจิ เช่น ตัวอสุจิเคลื่อนที่น้อยกว่า 60% จำนวนอสุจิน้อยกว่าปกติและรูปร่างตัวอสุจิผิดปกติ
• พบเส้นเลือดขอดในถุงอัณฑะและลูกอัณฑะฝ่อในผู้ป่วยเด็ก