อาการน้ำตาไหลตลอดเวลาที่เกิดจากภาวะท่อน้ำตาอุดตันไม่เพียงเป็นอุปสรรคในการใช้ชีวิตประจำวันเท่านั้น แต่ยังส่งผลให้เกิดโรคอื่นๆ ที่เกี่ยวกับดวงตาตามมาอีกมากมาย

แต่ด้วยเทคโนโลยีการผ่าตัดแบบส่องกล้อง (endoscopic dacryocystorhinostomy) โดยแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทาง ทำให้การรักษาภาวะท่อน้ำตาอุดตันมีประสิทธิภาพมากขึ้น ผู้ป่วยสามารถกลับมามีคุณภาพชีวิตที่ดีได้อย่างรวดเร็วด้วยอัตราความสําเร็จของการรักษาสูง
 

เมื่อระบบระบายน้ำตามีปัญหา

น้ำตา ถูกสร้างจากต่อมสร้างน้ำตาภายในเปลือกตาเพื่อทำหน้าที่หล่อลื่นไม่ให้เยื่อบุตาแห้ง ลดการเสียดสีขณะกะพริบตา รวมถึงชะล้างสิ่งแปลกปลอมต่างๆ ที่อาจก่อความระคายเคืองให้กับดวงตา

ในภาวะปกติ น้ำตาจะไหลระบายออกทางท่อระบายน้ำตาเล็กๆ บริเวณหัวตาซึ่งมีรูเปิด 2 รูคือที่ขอบเปลือกตาบนและขอบเปลือกตาล่างทางด้านใน โดยทั้ง 2 รูนี้จะรวมกันเป็นท่อเดียวเพื่อเชื่อมต่อกับถุงน้ำตาผ่านลงมาภายในกระดูกโหนกแก้ม จนมาเปิดภายในจมูกและไหลผ่านลงคอ

อย่างไรก็ตาม ระบบระบายน้ำตาอาจทำงานผิดปกติได้ด้วยสาเหตุหลายประการ เช่น ลิ้นเปิดปิดในท่อน้ำตาไม่เปิดแต่กำเนิด ความผิดปกติทางกายวิภาคในตำแหน่งต่างๆ ของระบบระบายน้ำตา การอักเสบภายในระบบท่อน้ำตา การติดเชื้อไวรัส เยื่อบุตาอักเสบเรื้อรัง การใช้ยาหยอดตามากเกินขนาด รวมถึงการแพ้ยา และหลายครั้งที่หาสาเหตุของความผิดปกติไม่ได้ แต่โดยทั่วไปพบว่ายิ่งอายุเพิ่มขึ้น ความเสี่ยงต่อการเกิดโรคก็ยิ่งเพิ่มมากขึ้นตามไปด้วย

ผู้ป่วยที่มีภาวะท่อน้ำตาอุดตันจะมีอาการน้ำตาไหลล้นจนต้องซับตลอดเวลา ผลที่ตามมาคือเกิดของเสียคั่งค้างภายในดวงตา มีการติดเชื้อแบคทีเรียเกิดเป็นฝีหนองและมีความเสี่ยงเรื่องหนองลามเข้าตาและเนื้อเยื่อรอบๆ เบ้าตา รวมทั้งเกิดโรคต่างๆ ตามมาอีกหลายโรค เช่น เยื่อบุตาอักเสบเรื้อรัง กระจกตาอักเสบ เปลือกตาอักเสบเรื้อรัง ซึ่งในรายที่เป็นมากอาจทำให้ขนตาทิ่มหรือล้มทำให้เคืองตาอย่างมากตลอดเวลา

การรักษาด้วยการผ่าตัดส่องกล้อง

แม้ว่าการรักษาภาวะท่อน้ำตาอุดตันจะสามารถทำได้โดยการผ่าตัดเปิดแผลจากด้านนอก หรือที่เรียกว่าการผ่าตัดแบบดั้งเดิม (external dacryocystorhinostomy) แต่เนื่องจากวิธีนี้เป็นการผ่าตัดที่ต้องมีแผลผ่าตัดบริเวณด้านข้างของจมูกซึ่งแพทย์ต้องเปิดแผลผ่านผิวหนังและกล้ามเนื้อของเปลือกตาล่างและเปิดช่องกระดูก ขนาดประมาณ 1.5 เซนติเมตรเพื่อทำทางระบายท่อน้ำตาใหม่ ทำให้เกิดแผลเป็นถาวรและผู้ป่วยต้องใช้เวลาฟื้นตัวค่อนข้างนาน

ปัจจุบันแพทย์ผู้เชี่ยวชาญเฉพาะทางจึงมักแนะนำเทคโนโลยีการผ่าตัดแบบใหม่ ซึ่งนอกจากจะไม่มีแผลผ่าตัดให้เห็นแล้ว ผู้ป่วยยังฟื้นตัวได้เร็วกว่าและแผลหายเร็วกว่า นั่นคือการผ่าตัดโดยการส่องกล้องขนาดเล็กที่เรียกว่าเอ็นโดสโคป (endoscope) เข้าไปในช่องโพรงจมูกเพื่อผ่าตัดทางเชื่อมระบบท่อน้ำตาและโพรงจมูก และใช้เทคนิค flap suturing ในการเย็บเยื่อบุท่อน้ำตากับเยื่อบุจมูกเข้าด้วยกันเป็นรูเปิดสำหรับทำทางระบายท่อน้ำตาใหม่ ก่อนจะร้อยท่อซิลิโคน (silicone stent) และทิ้งไว้ประมาณ 4 สัปดาห์แล้วจึงถอดออกเพื่อให้มั่นใจว่าผู้ป่วยมีโอกาสหายขาดสูงสุด

การผ่าตัดส่องกล้องรักษาภาวะท่อน้ำตาอุดตันนี้จำเป็นต้องทำโดยจักษุแพทย์ที่ผ่านการฝึกฝนจนมีความชำนาญและมีประสบการณ์ในการรักษาสูงเท่านั้น ซึ่งที่ผ่านมาพบว่าการผ่าตัดวิธีนี้มีอัตราความสําเร็จของการรักษาสูง

ก่อนและหลังการส่องกล้อง

เพื่อให้แน่ใจว่าอาการน้ำตาไหลล้นของผู้ป่วยเกิดจากภาวะท่อน้ำตาอุดตัน จักษุแพทย์จะทำการวินิจฉัยด้วยวิธีล้างท่อน้ำตา (lacrimal irrigation) ซึ่งมีขั้นตอนดังต่อไปนี้

• หยอดยาชาที่ดวงตาของผู้ป่วย
• ใช้เข็มปลายทู่สำหรับล้างท่อน้ำตาโดยเฉพาะฉีดผ่านน้ำปลอดเชื้อจากรูท่อระบายน้ำตาบริเวณเปลือกตาบนและล่างทางด้านใน ผ่านน้ำจากตาลงไปยังจมูก

ในกรณีที่ระบบระบายน้ำตาเป็นปกติ น้ำที่ถูกฉีดจะผ่านจากตาลงมายังจมูกได้ทั้งหมด โดยผู้ป่วยจะรู้สึกขมคอและรับรู้ได้ว่ามีน้ำผ่านลงคอ แต่หากมีภาวะท่อน้ำตาตีบหรือตัน น้ำจะไม่สามารถผ่านลงมายังจมูกและคอได้ หรือลงมาช้ากว่าปกติและมีน้ำไหลย้อนกลับมาที่ดวงตา

ด้วยวิธีนี้นอกจากจะช่วยยืนยันสาเหตุของโรคแล้ว ยังสามารถระบุตำแหน่งได้ว่าเป็นการอุดตันบริเวณรูท่อน้ำตา ท่อน้ำตาขนาดเล็ก หรือที่ถุงระบายน้ำตา รวมทั้งระบุระดับของการอุดตันได้ด้วยว่ามีมากน้อยเพียงใด

หลังการผ่าตัดซึ่งใช้เวลาประมาณ 45 นาที - 1 ชั่วโมง ผู้ป่วยจำเป็นต้องพักรักษาตัวในโรงพยาบาล 1 คืนเนื่องมีการดมยาเพื่อป้องกันการสำลัก ผู้ป่วยบางรายอาจมีอาการบวมหรือเขียวเล็กน้อยบริเวณที่ผ่าตัด หรือรู้สึกเหมือนเป็นหวัดประมาณ 3-5 วัน ซึ่งแพทย์จะให้รับประทานยาปฏิชีวนะนานประมาณ 1 สัปดาห์ ร่วมกับการใช้ยาหยอดตาและล้างจมูกเองที่บ้านประมาณ 1 เดือน โดยไม่จำเป็นต้องปิดตา

เรียบเรียงโดย นพ.ณัฐวุฒิ วะน้ำค้าง จักษุแพทย์ผู้เชี่ยวชาญด้านศัลยกรรมตกแต่งและเสริมสร้างและระบบท่อน้ำตา ศูนย์จักษุ โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์