การผ่าตัดข้อสะโพกเทียมคืออะไร?

การผ่าตัดข้อสะโพกเทียมเป็นการผ่าตัดข้อสะโพกเดิมที่มีปัญหาออกไปแล้วทดแทนด้วยข้อสะโพกเทียม โดยมักพบในผู้สูงอายุที่มีภาวะข้อสะโพกเสื่อมอย่างรุนแรง (severe osteoarthritis of hip joint) หรือในผู้สูงอายุที่มีภาวะกระดูกพรุน หกล้ม ข้อสะโพกหัก (fracture femoral neck) แต่อาจพบในผู้ที่มีอายุน้อยได้ เช่น ภาวะข้อสะโพกขาดเลือด ทำให้หัวข้อสะโพกถูกทำลาย (avascular necrosis of femoral head) เป็นต้น โดยสามารถผ่าตัดเปลี่ยนหัวข้อสะโพกเทียมอย่างเดียว (hemiarthroplasty) หรือผ่าตัดเปลี่ยนทั้งส่วนหัวและเบ้าข้อสะโพก (total hip replacement)

ข้อสะโพกเทียมมีส่วนประกอบอย่างไร?

ข้อสะโพกเทียมประกอบด้วย 3 ส่วน คือ ส่วนที่ทดแทนเบ้าข้อสะโพก (acetabulum) ส่วนของหัวข้อ สะโพก (femoral head and stem) และส่วนที่ทำหน้าที่ทดแทนกระดูกอ่อน (polyethylene)

อะไรคือสิ่งที่แพทย์และผู้ป่วยคาดหวังจากผลการผ่าตัดข้อสะโพกเทียม?

หลังการผ่าตัดผู้ป่วยทุกรายต้องการหายปวดและสามารถกลับมาใช้งานข้อสะโพกได้ดีใกล้เคียงปกติมากที่สุด แต่ผู้ป่วยบางรายมีความต้องการที่จะฟื้นตัวเร็ว เพื่อให้สามารถกลับไปทำงานตามปกติได้เร็วซึ่งเป็นผลในระยะสั้น (short term benefit) ส่วนแพทย์มักให้ความสำคัญเรื่องความปลอดภัย ไม่มีภาวะแทรกซ้อนจากการผ่าตัด และเลือกแนวทางการผ่าตัดที่ช่วยให้ผู้ป่วยไม่มีปัญหาที่ต้องเป็นสาเหตุที่ต้องกลับมาผ่าตัดแก้ไขอีกซึ่งเป็นผลการรักษาในระยะยาว (long term benefit) แต่ในปัจจุบันแพทย์ให้ความสำคัญเรื่องการเพิ่มความพึงพอใจของผู้ป่วยมากขึ้น จึงให้ความสำคัญเรื่องการทำให้ผู้ป่วยปวดน้อย ฟื้นตัวเร็วมากยิ่งขึ้น

ทำอย่างไรให้การผ่าตัดข้อสะโพกเทียมปลอดภัยและมีอายุการใช้งานได้นาน?

สิ่งที่ต้องระวังหลังผ่าตัดข้อสะโพกเทียม คือ ขาสั้น-ยาวไม่เท่ากัน และภาวะข้อสะโพกหลุดหลังผ่าตัด ซึ่งพบว่าปัจจัยสำคัญคือการวางตำแหน่งของข้อสะโพกเทียมและการปรับความยาวของขาในระหว่างการผ่าตัด ซึ่งต้องอาศัยความชำนาญของแพทย์ผู้ทำผ่าตัดอย่างมาก แต่ก็ยังพบมีปัญหาเกิดการวางตำแหน่งข้อสะโพกเทียมคลาดเคลื่อนโดยไม่เจตนา เป็นสาเหตุให้ต้องทำการผ่าตัดแก้ไขเร็วกว่าที่ควรจะเป็น ดังนั้นจึงมีการนำเทคโนโลยีด้านคอมพิวเตอร์มาช่วยเพิ่มความแม่นยำในการวางตำแหน่งข้อสะโพกเทียม

ทำอย่างไรให้ผู้ป่วยปวดน้อยและฟื้นตัวได้เร็วหลังผ่าตัด?

ด้วยการพัฒนาเทคนิคในการผ่าตัดให้แผลผ่าตัดมีขนาดเล็กลงกว่าเดิม หลีกเลี่ยงการทำอันตรายต่อกล้ามเนื้อ ให้มีการชอกช้ำของเนื้อเยื่อบริเวณผ่าตัดให้น้อยลง ประกอบกับการให้ยาระงับการปวดอย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งเทคนิคการผ่าตัดแผลขนาดเล็กมีหลายวิธี ขึ้นกับทิศทางของการผ่าตัดเข้าสู่ข้อสะโพก ได้แก่ ด้านหลัง ด้านข้าง และด้านหน้า ซึ่งแต่ละวิธีมีจุดเด่นและจุดด้อยที่แตกต่างกัน และยังขึ้นกับความถนัดของแพทย์ผู้ทำผ่าตัด

• การผ่าตัดด้านหลัง (posterior approach) พบว่าเป็นที่นิยมของแพทย์ส่วนใหญ่คือประมาณ 60% เนื่องจากผ่าตัดได้ง่าย สามารถผ่าด้วยเทคนิคขนาดแผลปกติหรือแผลเล็กก็ได้ แต่จำเป็นต้องมีการตัดกล้ามเนื้อบางส่วน และจำเป็นต้องระวังไม่ให้เกิดอันตรายกับเส้นเลือดและเส้นประสาทที่สำคัญซึ่งอยู่ด้านหลังข้อสะโพก
• การผ่าตัดด้านข้าง (anterolateral approach) พบว่าเป็นที่นิยมของแพทย์รองลงมาคือประมาณ 30% โดยมีข้อดีที่สามารถวางตำแหน่งเบ้าได้ง่ายและแม่นยำกว่า ช่วยลดความเสี่ยงที่ข้อสะโพกหลุดหลังผ่าตัด มีการชอกช้ำของกล้ามเนื้อน้อยกว่าแบบด้านหลัง สามารถผ่าด้วยเทคนิคขนาดแผลปกติหรือแผลเล็กก็ได้เช่นกัน และไม่มีความเสี่ยงที่จะเกิดอันตรายกับเส้นเลือดเส้นประสาทที่อยู่ด้านหน้าและด้านหลังข้อสะโพก
• การผ่าตัดด้านหน้า (direct anterior approach) เทคนิคผ่าตัดเปลี่ยนข้อสะโพกเทียมแบบเข้าทางด้านหน้า ได้ผลดีและได้รับความนิยมอย่างมากในช่วงหลายปีที่ผ่านมา   เนื่องจากเป็นเทคนิคที่ไม่ตัดกล้ามเนื้อ ส่งผลให้เนื้อเยื่อได้รับบาดเจ็บน้อยขณะผ่าตัด เสียเลือดน้อย  ความเจ็บปวดหลังผ่าตัดก็น้อยตามมา อีกทั้งยังพบอุบัติการณ์ของสะโพกข้อเทียมเคลื่อนหลุดหลังผ่าตัดค่อนข้างต่ำ เมื่อเทียบกับเทคนิคอื่นๆ    ผู้ป่วยสามารถลุกเดินได้ในวันเดียวกันหลังผ่าตัด ใช้เวลาพักฟื้นในรพ.เพียง 1-3 วัน 

           จากข้อได้เปรียบดังกล่าวส่งผลให้ผู้ป่วยที่ได้รับการผ่าตัดด้วยเทคนิคนี้สามารถกลับไปใช้ชีวิตประจำวันหรือกิจกรรมที่ไม่หนักจนเกินไปได้ภายในระยะเวลาอันสั้น เพียงไม่กี่สัปดาห์หลังผ่าตัดเท่านั้น 

 

ทำอย่างไรให้ข้อสะโพกเทียมที่ผ่าตัดแล้วมีอายุการใช้งานที่นาน?

อายุการใช้งานจะขึ้นกับหลายปัจจัย เริ่มตั้งแต่การผ่าตัดที่ไม่มีภาวะแทรกซ้อน มีการวางตำแหน่งข้อสะโพกเทียมได้อย่างแม่นยำเหมาะสม เลือกใช้ข้อสะโพกเทียมที่มีคุณภาพสูง และผู้ป่วยต้องปฏิบัติตัวในการใช้งานข้อสะโพกเทียมอย่างเหมาะสมด้วย

สรุป

เมื่อมีความจำเป็นต้องผ่าตัดข้อสะโพกเทียม แพทย์และผู้ป่วยจะพิจารณาร่วมกันในการเลือกแนวทางการผ่าตัดที่เหมาะสมที่สุด โดยมีเป้าหมายที่ทำให้ผู้ป่วยปลอดภัย ฟื้นตัวเร็ว ใช้งานข้อสะโพกเทียมได้ดีและใช้งานได้นานที่สุด

เอกสารอ้างอิง

• “Direct anterior total hip arthroplasty: Comparative outcomes and contemporary results”, Keith P Connolly et al, World J Orthop 2016 February 18; 7(2): 94-101
• “Prospective Randomized Study of Direct Anterior vs Postero-Lateral Approach for Total Hip Arthroplasty”, William P. et al., The Journal of Arthroplasty 28 (2013) 1634–1638
• “Anterior vs. Posterior Approach for Total Hip Arthroplasty, a Systematic Review and Meta-analysis” , Brendan T. Higgins, MD, MS et al, The Journal of Arthroplasty 30 (2015) 419–434

เรียบเรียงโดย ศูนย์เวชศาสตร์การกีฬาและข้อ โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์​  
อาคาร A ชั้น 20 เคาน์เตอร์ D
เปิดบริการทุกวัน 08.00-20.00 น.
โทร. 02-066-8888 หรือ 1378