วัคซีนบีซีจี (BCG vaccine) มีชื่อเต็มคือ Bacillus Calmette-Guérin Vaccine ใช้ป้องกันวัณโรค ผลิตจากเชื้อ วัณโรคพันธุ์ Mycobacterium bovis ที่ยังมีชีวิตอยู่ แต่หมดฤทธิ์ในการทำให้เกิดโรค วัคซีนนี้มีประสิทธิภาพประมาณร้อยละ 70-80 ในการป้องกันโรค

องค์การอนามัยโลก (World Health Organization: WHO) จัดประเทศไทยเป็นประเทศที่มีความชุกของวัณโรคสูง และควรได้รับการควบคุมด้วยการให้วัคซีนบีซีจีแก่เด็กแรกเกิดทุกราย

ใครควรได้รับวัคซีนบีซีจี
 

• เด็กที่เกิดในประเทศไทยควรได้รับเมื่อแรกเกิด
• เด็กแรกเกิดที่คลอดจากมารดาที่ติดเชื้อเอชไอวี
• ผู้ที่อาศัยอยู่ในประเทศที่มีความชุกของวัณโรคสูงตั้งแต่สามเดือนขึ้นไป
• ผู้ที่ต้องอยู่ใกล้ชิดหรือสัมผัสกับผู้ป่วยวัณโรคปอดเป็นเวลานาน

 

วัคซีนบีซีจีฉีดอย่างไร

วัคซีนบีซีจีฉีดเข้าชั้นใต้ผิวหนังบริเวณต้นแขนเพียงครั้งเดียว หากไม่ได้รับวัคซีนตอนแรกเกิด สามารถให้ได้ทันทีทุกอายุ โดยภูมิต้านทานจะเกิดเต็มที่ประมาณ 2 เดือนหลังจากได้รับวัคซีน

 

ใครไม่ควรได้รับวัคซีนหรือควรชะลอไว้ก่อน

• ผู้ที่มีประวัติแพ้วัคซีนหรือส่วนประกอบของวัคซีน
• ผู้ที่มีแผลติดเชื้อ โรคผิวหนัง หรือแผลไฟไหม้ ตรงบริเวณที่จะฉีดวัคซีน
• ผู้ที่มีภาวะภูมิคุ้มกันบกพร่อง ได้รับยากดภูมิคุ้มกัน หรือฉายแสง ยกเว้นผู้ที่ติดเชื้อเอชไอวีที่ยังไม่แสดงอาการและไม่ได้รับวัคซีนตั้งแต่แรกเกิด แพทย์สามารถพิจารณาให้วัคซีนได้ในแต่ละราย
• หญิงตั้งครรภ์
• เด็กที่ป่วยเป็นโรคติดเชื้อชนิดเฉียบพลันหรือมีอาการป่วยรุนแรง ให้เลื่อนการฉีดวัคซีนไปก่อน

ปฏิกิริยาหลังฉีด

หลังจากฉีดวัคซีนเข้าในผิวหนัง น้ำยาจะดันผิวหนังให้โป่งนูนและเห็นรูขุมขนขนาดประมาณ 6-8 มิลลิเมตร หลังฉีดประมาณ 1 ชั่วโมง ผิวหนังที่นูนจะยุบหายไปคงเห็นเป็นสีแดงๆ ตรงบริเวณรอยเข็มแทงอีก 2-3 วัน ระหว่างสัปดาห์ที่ 2-3 จะเกิดตุ่มแดงๆ บริเวณที่ฉีด ตุ่มจะโตขึ้นช้าๆ กลายเป็นฝีเม็ดเล็กๆ และมีหัวหนอง เมื่อฝีแตกจะเกิดเป็นแผลกว้าง 4-5 มิลลิเมตร แผลนี้จะเป็นๆ หายๆ อยู่ประมาณ 3-4 สัปดาห์แล้วจะแห้งหายไป

 

การดูแลบริเวณที่ฉีดวัคซีนบีซีจี

ควรรักษาผิวหนังให้สะอาด เช็ดทำความสะอาดด้วยน้ำต้มสุกหรือใช้น้ำเกลือทำความสะอาดแผล (Normal Saline) และซับให้แห้ง กรณีที่มีตุ่มคล้ายมีหนอง ห้ามบ่งหรือแกะหนองออก กรณีตุ่มหนองแตก ห้ามใส่ยา เพียงเช็ดทำความสะอาดด้วยน้ำต้มสุกหรือใช้น้ำเกลือทำความสะอาดแผล (Normal Saline) หากแผลไม่แห้งภายในระยะเวลา 2 สัปดาห์ควรปรึกษาแพทย์
 

อาการไม่พึงประสงค์ แบ่งออกเป็น 2 ประเภท

1. ปฏิกิริยาจากวัคซีนที่พบบ่อยแต่ไม่รุนแรง เช่น ปฏิกิริยาเฉพาะที่ (ปวด บวม แดง) อาจเกิดขึ้นได้ร้อยละ 90-95
2. ปฏิกิริยาจากวัคซีนที่พบน้อยแต่มีความรุนแรง ได้แก่

 
 

ปฏิกิริยา	ระยะเวลาเกิดปฏิกิริยา	อัตราการเกิด (ต่อ 1 ล้านโดส)
ต่อมน้ำเหลืองอักเสบเป็นหนอง	2-6 เดือน	100-1,000
กระดูกอักเสบ	1-12 เดือน	1-700
บีซีจีแพร่กระจาย	1-12 เดือน	2

 

อันตรกิริยาระหว่างยา

วัคซีนบีซีจีเป็นวัคซีนเชื้อมีชีวิตอ่อนฤทธิ์ สามารถให้พร้อมกับวัคซีนเชื้อเป็นชนิดอื่นได้ แต่หากไม่ฉีดพร้อมกันจะต้องฉีดห่างกันอย่างน้อย 4 สัปดาห์
 


เอกสารอ้างอิง

• Centers for Disease Control and Prevention. The Role of BCG VACCINE in the Prevention and Control of Tuberculosis in the United States. MMWR 45(RR-4):1996;1-18.
• กุลกัญญา โชคไพบูลย์กิจ, ชนเมธ เตชะแสนศิริ, วีระชัย วัฒนวีรเดช, อัจฉรา ตั้งสถาพรพงษ์, ฤดีวิไล สามโกเศศ(บรรณาธิการ). ตำราวัคซีนและการสร้างเสริมภูมิคุ้มกันโรค 2562. สำนักโรคติดต่อทั่วไป. กรมควบคุมโรค, กระทรวงสาธารณสุข. 2550. หน้า 91-95.
• University of Oxford. BCG Vaccine (TB vaccine). Available from: http://vk.ovg.ox.ac.uk/bcg-vaccine [Accessed 19 December 2022].