โรคไข้กาฬหลังแอ่น เป็นโรคที่เกิดจากการติดเชื้อแบคทีเรีย Neisseria meningitidis ซึ่งมีอย่างน้อย 12 สายพันธุ์ที่สามารถก่อให้เกิดการอักเสบของเยื่อหุ้มสมองและอาจเป็นสาเหตุให้เกิดการติดเชื้อในกระแสเลือด เชื้อ Neisseria meningitidis แบ่งออกเป็นชนิดย่อย (serogroup) อีกหลายชนิดตามองค์ประกอบของแคปซูล โดยชนิดย่อย A, B, C, W และ Y เป็นตัวหลักที่ก่อให้เกิดโรค โดยเชื้อจะอาศัยบริเวณหลังโพรงจมูก ติดต่อโดยผู้สัมผัสได้รับเชื้อโดยตรง หรือผ่านทางละอองฝอยเสมหะที่มีขนาดใหญ่จากการไอ จาม น้ำมูก และน้ำลายที่ปนเปื้อนเชื้อ

โดยร้อยละ10 ถึง 15 ของผู้ป่วยมีโอกาสเสียชีวิตแม้ว่าจะได้รับยาปฏิชีวนะหรือการรักษาแล้ว และอีกประมาณร้อยละ 10 ถึง 20 ของผู้รอดชีวิตมีปัญหาเกี่ยวกับระบบประสาทและการได้ยิน การทำงานของไตและสมองถูกทำลาย หรือพิการได้
ทุกคนสามารถติดเชื้อก่อโรคไข้กาฬหลังแอ่นได้และผู้ที่มีความเสี่ยงสูง ได้แก่

• เด็กอายุน้อยกว่า 1 ปี
• ผู้ที่มีอายุระหว่าง 16-23 ปี
• ผู้ที่มีระบบภูมิคุ้มกันของร่างกายบกพร่อง
• นักจุลชีววิทยาซึ่งทำงานในสถานที่ที่ต้องสัมผัสกับเชื้อชนิดนี้อยู่เป็นประจำ
• บุคคลที่พำนักหรือเดินทางไปยังประเทศที่มีโรคนี้ระบาด

วัคซีนป้องกันโรคไข้กาฬหลังแอ่นหรือวัคซีนป้องกันโรคติดเชื้อมินนิงโกคอคคัส

วัคซีน MenACWY เป็นวัคซีนป้องกันโรคติดเชื้อมินนิงโกคอคคัสชนิดคอนจูเกตสำหรับชนิดย่อย A, C, W-135 และ Y (quadrivalent meningococcal polysaccharide conjugate vaccines) มีชื่อการค้าว่า MenQuadfi^® โดยการนำ polysaccharide capsule ของชนิดย่อย A, C, W-135 และ Y มาจับกับโปรตีนพาหะคือ tetanus toxoid เพื่อให้เกิดการกระตุ้นภูมิคุ้มกัน  

• ฉีดได้ในผู้ที่อายุตั้งแต่ 1 ปีขึ้นไป
• ขนาดวัคซีนที่แนะนำ: ฉีด 1 เข็ม (0.5 มิลลิลิตร) เข้าทางกล้ามเนื้อ (ข้อมูลปัจจุบันยังไม่แนะนำให้ฉีดกระตุ้น)

 

ใครที่ควรได้รับวัคซีนป้องกันโรคไข้กาฬหลังแอ่น

ประเทศไทยเป็นประเทศที่มีอัตราการเกิดโรคไข้กาฬหลังแอ่นต่ำ คือ น้อยกว่า 1 รายต่อแสนประชากรต่อปี และโรคมักเกิดจากชนิดย่อย B แต่วัคซีนที่มีในประเทศไทยในปัจจุบัน ได้แก่ MenACWY จึงไม่ได้มีการแนะนำวัคซีนชนิดนี้ในประชากรทั่วไป จะแนะนำเฉพาะผู้ที่จะเดินทางไปพื้นที่เสี่ยงต่อโรคไข้กาฬหลังแอ่น ผู้ที่จะไปประกอบพิธีฮัจญ์ และนักศึกษาที่จะไปศึกษาต่อที่ประเทศสหรัฐอเมริกาหรือทวีปยุโรปบางประเทศ และในกลุ่มเสี่ยง ได้แก่ ผู้ไม่มีม้ามหรือม้ามทำงานผิดปกติ ผู้มีภาวะ terminal complement deficiencies ผู้ติดเชื้อเอชไอวี เด็กวัยรุ่นที่มักอยู่รวมกัน เช่น ในหอพัก โรงเรียนประจำ ค่ายทหาร ผู้ปฏิบัติงานในห้องปฏิบัติการที่มีโอกาสสัมผัสเชื้อ Neisseria meningitides

 

ใครไม่ควรได้รับวัคซีนป้องกันโรคไข้กาฬหลังแอ่นหรือควรรอไปก่อน

• กรณีเคยมีประวัติแพ้อย่างรุนแรงหลังจากได้รับวัคซีนไข้กาฬหลังแอ่น หรือแพ้ส่วนประกอบใดๆ ของวัคซีน
• ผู้ที่กำลังป่วยเล็กน้อยสามารถรับวัคซีนนี้ได้ แต่หากกำลังอยู่ในระยะป่วยรุนแรงควรเลื่อนการรับวัคซีนออกไปก่อนจนกว่าอาการดีขึ้นหรือหายดีแล้ว อาจพิจารณาปรึกษาแพทย์ของท่าน
• เนื่องจากยังไม่มีข้อมูลความปลอดภัยที่เพียงพอสำหรับการใช้ในหญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตร แต่ไม่ได้มีข้อห้ามในการรับวัคซีนชนิดดังกล่าว ดังนั้น หญิงตั้งครรภ์และหญิงให้นมบุตรสามารถรับวัคซีนนี้ได้ในกรณีจำเป็นและควรปรึกษาแพทย์ของท่านก่อน

 

อาการไม่พึงประสงค์ของวัคซีนป้องกันโรคไข้กาฬหลังแอ่นที่อาจเกิดขึ้นได้

 

อาการไม่พึงประสงค์ที่พบบ่อย	ปวดศีรษะ ปวดเมื่อยตามร่างกาย อ่อนเพลีย มีรอยแดงหรือเจ็บบริเวณที่ฉีด ซึ่งโดยปกติแล้วจะหายได้เองภายใน 1-2 วัน
อาการไม่พึงประสงค์ที่พบน้อย	หน้ามืดคล้ายจะเป็นลม วิงเวียน (การนั่งพักหรือนอนลงหลังฉีดยาประมาณ 15 นาทีจะช่วยป้องกันอาการดังกล่าวได้) อาจรู้สึกเจ็บมากบริเวณที่ฉีดยา เช่น หัวไหล่ จนอาจยกแขนลำบาก หากมีปฏิกิริยาการแพ้อย่างรุนแรง เช่น มีไข้สูง บวมบริเวณใบหน้าหรือลำคอ หายใจไม่สะดวก หัวใจเต้นเร็ว หรือมีอาการอ่อนแรง ควรรีบมาโรงพยาบาลทันที

 

วัคซีนป้องกันไข้กาฬหลังแอ่นสามารถให้พร้อมกับวัคซีนอื่นๆ ได้หรือไม่

วัคซีนนี้สามารถให้พร้อมวัคซีนชนิดอื่นได้ ยกเว้นกรณีเด็กที่เป็นโรคเลือดจางโดยกำเนิด (sickle cell) หรือมีการทำงานของม้ามบกพร่อง
 

เอกสารอ้างอิง

• Centers for Disease Control and Prevention. Meningococcal vaccination: What everyone should know. Available from: https://www.cdc.gov/vaccines/vpd/mening/public/index.html [Accessed 7 May 2024].
• Mbaeyi SA, Bozio CH, Duffy J, Rubin LG, Hariri S, Stephens DS, MacNeil JR. Meningococcal Vaccination: Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices, United States, 2020. MMWR Recomm Rep. 2020 Sep 25;69(9):1-41. doi: 10.15585/mmwr.rr6909a1. PMID: 33417592; PMCID: PMC7527029.
• Thisyakorn U, Carlos J, Chotpitayasunondh T, Dien TM, Gonzales MLAM, Huong NTL, et al. Invasive meningococcal disease in Malaysia, Philippines, Thailand, and Vietnam: An Asia-Pacific expert group perspective on current epidemiology and vaccination policies. Human Vaccines & Immunotherapeutics, 2022;18(6).
• คลินิกเวชศาสตร์ท่องเที่ยวและการเดินทาง. เรื่องน่ารู้เกี่ยวกับวัคซีนไข้กาฬหลังแอ่น (Meningococcal vaccine). เข้าถึงได้จาก: https://www.thaitravelclinic.com/blog/th/travel-medicine-issue/thai-meningococcal-vaccine.html [เข้าถึงเมื่อวันที่ 7 พฤษภาคม 2567].
• European Medicines Agency. MenQuadfi: Product information. Available from: https://www.ema.europa.eu/en/documents/product-information/menquadfi-epar-product-information_en.pdf [Accessed 7 May 2024].