Fontan’s Operation (การผ่าตัดฟอนแทนหรือการผ่าตัดทำทางเดินเส้นเลือดใหม่) คือ การผ่าตัดแบบประคับประคองเพื่อรักษาโรคหัวใจพิการแต่กำเนิดประเภท “โรคหัวใจพิการจากหัวใจห้องล่างทำงานห้องเดียว” ซึ่งเป็นกลุ่มของโรคหัวใจพิการชนิดต่างๆ ที่มีลักษณะอาการของโรคแตกต่างกันไป แต่จะมีลักษณะที่เด่นชัดร่วมกันคือ หัวใจห้องล่างจะมีขนาดที่สามารถทำหน้าที่ตามปกติได้เพียงห้องเดียว ความพิการทางหัวใจเหล่านี้ได้แก่ ลิ้นหัวใจระหว่างห้องบนและห้องล่างขวาตีบตัน (tricuspid atresia) กลุ่มอาการหัวใจด้านขวาเจริญพร่อง (hypoplastic right heart syndrome) และหัวใจห้องล่างซ้ายมีทางเข้า 2 ช่อง (double inlet left ventricle) โดยทั่วไปความพิการทางหัวใจเหล่านี้จะใช้การผ่าตัดสร้างเสริมหลายๆ ระยะจนในที่สุดเกิดเป็น “การไหลเวียนกระแสเลือดแบบฟอนแทน” (Fontan circulation)

ในหัวใจที่เป็นปกติทั่วไป หัวใจห้องล่างแต่ละห้องทำหน้าที่แยกจากกัน หัวใจห้องล่างขวาจะสูบฉีดเลือดไปฟอกที่ปอดและหัวใจห้องล่างซ้ายจะสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงร่างกาย ในหัวใจที่มีห้องล่างทำงานเพียงห้องเดียว จะมีหัวใจห้องล่างเพียงหนึ่งห้องที่มีขนาดโตพอที่จะทำหน้าที่สูบฉีดเลือดตามปกติได้ ซึ่งจะมีภาระที่หนักขึ้นคือการสูบฉีดเลือดไปเลี้ยงทั่วร่างกาย ส่วนการพาเลือดไปฟอกที่ปอดจะเกิดขึ้นโดยที่ไม่มีการสูบฉีดเลือดจากหัวใจ การผ่าตัดหลากหลายรูปแบบอาจมีความจำเป็นในการบรรลุจุดประสงค์นี้โดยขึ้นอยู่กับตัวผู้ป่วยและความจำเป็นของผู้ป่วย

ประเภทของการผ่าตัดค่อนข้างผันแปรตามลักษณะความพิการของหัวใจ โดยทั่วไปแล้วจะใช้การผ่าตัด 3 ครั้งเพื่อทำให้เกิดเป็นการไหลเวียนกระแสเลือดแบบฟอนแทน โดยปกติการผ่าตัดครั้งแรกจะเกิดขึ้นภายในสัปดาห์แรกหลังการคลอดซึ่งจะเป็นการปรับปริมาณของเลือดที่ไปฟอกที่ปอดให้เหมาะสม ถ้าเลือดที่ไปปอดมีมากเกินไปจะใช้สายรัดรอบๆ หลอดเลือดแดงไปปอดเพื่อควบคุมปริมาณการไหลของเลือดและป้องกันการเกิดภาวะความดันสูงในปอด วิธีการนี้เรียกว่า “การผ่าตัดผูกรัดหลอดเลือดแดงไปปอด” (pulmonary artery banding) ถ้าในกรณีที่มีเลือดไปฟอกที่ปอดไม่เพียงพอจะใช้การผ่าตัดด้วยวิธี Blalock-Taussig Shunt โดยใช้หลอดเลือดของผู้ป่วยเองหรือใช้เส้นเลือดเทียมทำจากวัสดุสังเคราะห์ต่อเชื่อมระหว่างแขนงหลอดเลือดแดงใต้กระดูกไหปลาร้า (แขนงของหลอดเลือดแดงใหญ่) และหลอดเลือดแดงไปปอด

การผ่าตัดในครั้งถัดไปจะเริ่มเมื่ออายุประมาณ 4-12 เดือน เรียกว่า Glenn operation หรือ hemi-Fontan โดยตัดหลอดเลือดดำใหญ่ที่นำเลือดเสียจากส่วนศีรษะและส่วนบนของร่างกายกลับสู่หัวใจออกแล้วนำไปเย็บต่อเข้ากับหลอดเลือดแดงไปปอด เส้นเลือดเทียมและสายรัดที่ใส่ไว้ในการผ่าตัดครั้งก่อนอาจถูกถอดออกไปในครั้งนี้

การผ่าตัดในครั้งที่สามซึ่งเป็นขั้นตอนสุดท้าย เรียกว่า Fontan completion operation ซึ่งโดยปกติจะเริ่มเมื่ออายุประมาณ 2-3 ปี ในระหว่างการผ่าตัดนี้ หลอดเลือดดำใหญ่ที่นำเลือดเสียจากส่วนล่างของร่างกายกลับสู่หัวใจจะถูกตัดต่อเชื่อมเข้ากับหลอดเลือดแดงไปปอด ซึ่งก่อนหน้านี้เลือดส่วนนี้ไม่ได้ผ่านการฟอกที่ปอดและถูกสูบฉีดไปเลี้ยงร่างกายเป็นผลให้ระดับออกซิเจนในร่างกายต่ำกว่าปกติ เทคนิคการผ่าตัดในขั้นตอนของ Fontan completion operation ที่ใช้กันมากที่สุด 2 แบบคือ เทคนิคแบบ lateral tunnel และเทคนิคแบบ extra-cardiac ในกรณีของวิธี lateral tunnel นั้นจะใช้ผนังเทียมแผ่นรูปทรงคล้ายอุโมงค์เย็บติดไว้ภายในหัวใจห้องบนขวาบริเวณผนังด้านข้างแล้วเชื่อมต่อกับหลอดเลือดแดงไปปอดเพื่อเป็นทางเดินของเลือดเสียที่มาจากหลอดเลือดดำใหญ่ส่วนล่างเข้าสู่หลอดเลือดแดงไปปอด ส่วนวิธี extra-cardiac นั้นจะเชื่อมต่อหลอดสังเคราะห์เข้ากับด้านบนของหลอดเลือดดำใหญ่ส่วนล่าง และเย็บต่อหลอดสังเคราะห์อีกปลายหนึ่งเข้ากับหลอดเลือดแดงไปปอด ทำให้เกิดเป็นเส้นทางเดินเลือดด้านนอกหัวใจ